W czytelni IPN czytając akta Tajnych Współpracowników często zastanawiałem się, jak wyglądali ci, którzy ich zwerbowali, czy byli wykształceni czy nie, jak przebiegała ich kariera w SB.
Historycy z katowickiego oddziału Instytutu Pamięci Narodowej wydali niedawno
opracowanie pt.
„Kadra bezpieki 1945–1990. Obsada stanowisk kierowniczych aparatu bezpieczeństwa w województwach śląskim / katowickim, bielskim i częstochowskim”, wstęp i redakcja W. Dubiański, A. Dziuba, A. Dziurok, Katowice 2009, 554 s.”
Książka prezentuje obsadę personalną kierowniczych stanowisk Urzędów Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa we wspomnianych województwach.
Z publikacji wynika, że pewna grupa funkcjonariuszy pełniła stanowiska kierownicze zarówno w latach 1945-1956, jak i 1957-1975. Kilku funkcjonariuszy szczebla kierowniczego z lat stalinowskich pełnili nadal służbę na najwyższych stopniach hierarchii służbowej resortu MSW jeszcze w latach 1975-1990!
Interesujące są także dane dotyczące pochodzenia funkcjonariuszy UB/SB w województwie śląskim w latach 1945-1990. Sprawdziła sie teza, że bardzo wielu z nich pochodziło z Zagłębia Dąbrowskiego. Z kolei na kierowniczych stanowiskach w resorcie bezpieczeństwa w województwie było bardzo niewielu Górnoślązaków.
W latach 1945-56 ponad połowa kadry bezpieki pochodziła z województwa kieleckiego, później (czasy Gomułki i Moczara) odsetek ten zwiększył się do 56 proc., by w latach epoki Gierka zostać zastąpiony przez taką samą reprezentacją osób urodzonych na terenie województwa katowickiego.
Jedynie w czasach stalinowskich na kierowniczych stanowiskach resortu bezpieczeństwa pojawiają się osoby innej narodowości, niż polska. Na 301 kierowników lokalnych struktur UB w tym okresie 29 było narodowości żydowskiej (niemal 10 procent całej kadry kierowniczej w ówczesnym województwie śląskim). Osoby te zajmowały bardzo prestiżowe stanowiska. Na przykład spośród ośmiu kierowników czy szefów WUBP w Katowicach trzech było pochodzenia żydowskiego (Jurkowski, Kratko, Fink). Naczelnikami osławionego Wydziału Śledczego WUBP byli kolejno: Józef Bukar-Bik i Markus Kac. Kierownikiem IX Sekcji Specjalnej (ds. funkcjonariuszy) WUBP w Katowicach był Juliusz Messing. Potem okazało się, że Messing miał fałszować dane, a „w dochodzeniach kierował sie względami narodowościowymi, nie nadając właściwego biegu sprawom nadużyć popełnianych przez funkcjonariuszy narodowości żydowskiej”.
W pierwszych latach istnienia UB większość kadry kierowniczej (58 proc.) deklarowała wykształcenie na poziomie podstawowym, a nawet jedynie na poziomie kilku klas szkoły powszechnej. Tylko 2 proc. z osób na kierowniczych stanowiskach w katowickim UB mogło pokazać dyplom szkoły wyższej.
W latach 1957-75 poziom wykształcenia lekko wzrósł. Wykształceniem średnim legitymowało się 29 proc. osób, a wyższym - już 10 proc. W ostatnich piętnastu latach istnienia SB (do 1990 r.) wykształcenie podstawowe miało zaledwie 15 proc. funkcjonariuszy na kierowniczych stanowiskach. 55 proc. miało maturę, a 28 - dyplom ukończenia wyższej uczelni. W tej grupie znajdowali sie nauczyciele ( głównie historycy i poloniści), prawnicy czy ekonomiści.
